Postępowanie sanacyjne - sposób na redukcję zadłużenia szpitali publicznych

Im szybciej zarządzający szpitalem – borykającym się z problemami finansowymi – zdecyduje się na wdrożenie narzędzi prawnych w ramach działań naprawczych, tym większa szansa powodzenia tego procesu – piszą eksperci rynku medycznego dr Patryk Filipiak i Piotr Magdziarz.

Współpraca między podmiotem tworzącym, dyrekcją szpitala a zarządcą sądowym

Postępowanie sanacyjne pozwala na zamrożenie obowiązku spłaty przez podmiot leczniczy całości zadłużenia (wymagalnego i niewymagalnego), które powstało przed jego otwarciem. Szpital momentalnie odzyskuje płynność finansową, zakazana jest egzekucja z jego majątku (w tym z kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia).

We współpracy między podmiotem tworzącym, dyrekcją a zarządcą sądowym, szpital może realizować działania naprawcze, przewidziane w planie restrukturyzacyjnym. Po ich przeprowadzeniu dochodzi do próby porozumienia z wierzycielami w drodze układu, który jest przyjmowany w głosowaniu większością 2/3 wysokości wierzytelności. Możliwe jest ozłożenie długu na raty oraz jego redukcja. Sanacja może być prowadzonazarówno wobec SPZOZ, jak i spółek prawa handlowego.

Najbardziej efektywnym sposobem poprawy sytuacji finansowej szpitala publicznego jest jednoczesne przeprowadzenie restrukturyzacji na dwóch płaszczyznach:

1) prawnej – na podstawie przepisów ustawy – Prawo Restrukturyzacyjne, w ramach postępowania sanacyjnego;

2) operacyjnej (biznesowej) – poprzez opracowanie i wdrożenie kompleksowego programu restrukturyzacji podmiotu leczniczego.

Postępowanie sanacyjne oznacza głęboką restrukturyzację

Z reguły, bez znacznej redukcji kosztów, w tym kosztów zatrudnienia, zmiany struktury zobowiązań finansowych oraz wyzbycia się części nierentownego majątku oraz nierentownej działalności leczniczej, nie jest możliwa kontynuacja działalności przynoszącej na tyle duży wpływ gotówki, aby można było pokryć bieżące koszty oraz koszty wykonania układu. W celu rozwiązania tych problemów stworzona została koncepcja postępowania sanacyjnego.

Istotą sanacji jest umożliwienie nie tylko zmian po stronie długu spółki (te zmiany są możliwe w ramach układu zawieranego w innych postępowaniach), lecz przede wszystkim zmian w działalności podstawowej. Możliwe będzie nie tylko wdrożenie programu naprawczego dotyczącego lecznictwa, lecz także dokonanie działań nadzwyczajnych, w tym:

a) odstąpienie od nierentownych kontraktów, bez konieczności zapłaty kar umownych;

b) wypowiadanie umów o pracę, z wyłączeniem przepisów o ochronie zatrudnienia;

c) sprzedaż mienia w stanie wolnym od obciążeń (hipotek, zastawów).

Powyższe uprawnienia realizowane będą w sytuacji parasola ochronnego otwartego nad szpitalem. Chodzi o wstrzymanie prawa prowadzenia egzekucji przez wierzycieli oraz o zakaz wypowiadania istotnych umów gospodarczych. Dotychczasowi dostawcy mediów do szpitala, wynajmujący, kluczowi dostawcy wyrobów medycznych, ubezpieczyciele czy też płatnicy nie będą mogli wypowiedzieć umów pomimo braku zapłaty długów powstałych przed otwarciem postępowania. Oczywiście wypowiedzenie będzie możliwe, jeśli szpital nie będzie spłacać nowych zobowiązań, powstałych już po otwarciu postępowania.

W praktyce oznacza to, że niezwłocznie po otwarciu sanacji zawieszane są płatności na rzecz wierzycieli, w tym posiadaczy wierzytelności niewymagalnych. Uwalnia to gotówkę pozwalającą na pokrycie bieżących kosztów. Po ich obniżeniu, szpital zaczyna generować nadwyżki finansowe, które zostaną przeznaczone na spłaty rat układowych.

Co ważne, wiele istotnych zmian, które mają negatywne zabarwienie społeczne (zamkniecie nierentownych oddziałów, zwolnienia części załogi), dokonuje zarządca wyznaczony przez sąd.

Plan restrukturyzacyjny zawiera opis działań zmierzających do naprawy szpitala i jego działalności

Zarządca we współpracy z dyrekcją i podmiotem tworzącym sporządza plan restrukturyzacyjny oraz propozycje układowe. Plan zawiera opis działań zmierzających do naprawy szpitala oraz jego działalności, prezentację przyszłej strategii medycznej, harmonogram wdrożenia środków restrukturyzacyjnych oraz ostateczny termin wdrożenia planu restrukturyzacyjnego. Propozycje układowe przewidują sposób i zakres redukcji zobowiązań szpitala.

Następnie propozycje układowe podlegają pisemnemu głosowaniu. Do zawarcia układu wymagana jest większość osobowa wierzycieli uprawnionych do głosowania oraz większość 2/3 kapitału wierzytelności liczonych wedle stanu na tzw. dzień układowy. Po prawomocnym zatwierdzeniu przez sąd, układ wchodzi w fazę wykonania, której okres zależny jest od treści propozycji układowych.

Trzeba pamiętać, że im szybciej zarządzający szpitalem zdecyduje się na skorzystanie z narzędzi prawnych tym większa szansa powodzenia procesu.

Kluczowe jest pozyskanie dodatkowych źródeł finansowania

Praktyka postępowań restrukturyzacyjnych firm pokazuje, że czynnikiem o fundamentalnym znaczeniu dla przetrwania jest uzyskania nowych źródeł finansowania. Nie inaczej przedstawia się sytuacja w samodzielnych publicznych zakładach opieki zdrowotnej (SPZOZ).

Otwarta linia kredytowa jest z reguły niezbędna, aby dochodziło do niezakłóconych wypłat bieżących. Może się także okazać dobrym sposobem na redukcję zadłużenia. Podmiot udzielający wsparcia może refinansować stary dług i rozłożyć nowy dług na akceptowalne ekonomicznie raty z dłuższym okresem spłaty. Szybka, wręcz natychmiastowa spłata „starych” wierzycieli pozwoli z kolei zaakceptować im nominalną redukcję zadłużenia. dodatkową zachętą powinna być także możliwość kontynuacji współpracy z uratowaną jednostką.

Na powyższą strukturę przychylnym okiem spogląda Bank Gospodarstwa Krajowego w ramach oferowanych kredytów restrukturyzacyjnych.

Co powinna obejmować restrukturyzacja operacyjna (biznesowa)

Wdrożenie restrukturyzacji na płaszczyźnie prawnej da tylko chwilowe efekty, jeżeli nie będzie poparte restrukturyzacją podmiotu leczniczego na płaszczyźnie operacyjnej.

Publiczne podmioty lecznicze mają niewielkie możliwości wpływu na wielkość osiąganych przez nie przychodów (większość z nich pochodzi z umów z NFZ, marginalna część np. z najmu części nieruchomości czy też świadczenia usług „na zewnątrz”), a więc restrukturyzacja podmiotu leczniczego na płaszczyźnie operacyjnej powinna przede wszystkim obejmować:

1) restrukturyzację struktury organizacyjnej podmiotu leczniczego;

2) restrukturyzację kosztów operacyjnych;

3) restrukturyzację zobowiązań, a co się z tym wiąże restrukturyzację ponoszonych przez podmiot leczniczy kosztów finansowych;

4) optymalizację nakładów inwestycyjnych.

Ogromny wpływ na wynik finansowy podmiotów leczniczych (a w konsekwencji na ich zadłużanie się) ma wielkość niezapłaconych przez NFZ tzw. nadwykonań, czyli usług świadczonych przez podmioty lecznicze ponad limity wyznaczone umowami z NFZ. Należy mieć obawy, że sytuację w kwestii rozliczania nadwykonań pogorszy sieć szpitali, ponieważ szpital będący w sieci będzie otrzymywał roczny ryczałt i jednocześnie będzie zobligowany do realizacji wszystkich niezbędnych świadczeń (de facto pojęcie tzw. nadwykonań zniknie).

Restrukturyzacja struktury organizacyjnej podmiotu leczniczego powinna obejmować przede wszystkim:

likwidację nierentownych komórek organizacyjnych, w tym w szczególności nierentownych oddziałów szpitalnych;
redukcję liczby łóżek szpitalnych na poszczególnych oddziałach podmiotu leczniczego. Stopień wykorzystania bazy łóżkowej, w większości szpitali, odbiega od oczekiwanego poziomu 85 proc. (istnieją oddziały, jak np. oddziały dziecięce, gdzie ze względu na dużą sezonowość świadczonych usług, wskaźnik ten może osiągnąć maksymalnie 60-70 proc., ale również takie, jak np. oddziały opieki długoterminowej, dla których ten wskaźnik powinien być na poziomie ok. 95 proc.);
outsourcing nierentownych usług: medycznych (diagnostyka laboratoryjna, diagnostyka obrazowa, sterylizacja, itd.) i niemedycznych (usługi sprzątania pomieszczeń szpitalnych, usługi żywienia pacjentów, usługi zarządzania nieruchomościami szpitalnymi, itd.).

Największe możliwości restrukturyzacji działalności operacyjnej występują w obszarze redukcji kosztów operacyjnych podmiotów leczniczych, w tym w szczególności w zakresie optymalizacji:

kosztów osobowych, stanowiących często 80-90 proc. przychodów ogółem podmiotu leczniczego;
kosztów zużycia materiałów i energii (nadzór nad zużyciem leków poprzez zastosowanie systemów „unit dose”, zakupy grupowe, optymalizacja kosztów energii elektrycznej i cieplnej – poprzez zmianę dostawców i zmianę technologii, kontrola liczby i rodzajów zlecanych badań diagnostycznych);
kosztów usług obcych (minimalizacja kosztów usług outsourcowanych przez podmiot).

Istotnym elementem restrukturyzacji jest optymalizacja niezbędnych nakładów inwestycyjnych

Restrukturyzacja zadłużenia podmiotów leczniczych to z jednej strony, jak już wspomniano możliwości i korzyści wynikające z ustawy – Prawo restrukturyzacyjne, a z drugiej strony możliwości restrukturyzacji zadłużenia poprzez jego optymalizację i refinansowanie.

Takie działania eliminują koszty windykacji, pozwalają na rozłożenie spłaty zobowiązań z tytułu dostaw i usług w dłuższym okresie oraz na obniżenie kosztów finansowania w przypadku zobowiązań wynikających
z zaciągniętych przez podmiot kredytów i pożyczek.

Niezmiernie istotnym elementem procesu restrukturyzacji podmiotu leczniczego jest optymalizacja niezbędnych nakładów inwestycyjnych, zarówno tzw. „dostosowawczych” wynikających z wymagań, określonych przepisami, jakie powinna spełniać infrastruktura podmiotu leczniczego, w tym:

infrastruktura budowlana, w tym wymagania określone między innymi w: Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz.U. 2012 poz. 739), Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2002 nr 75 poz. 690) – w tym w szczególności w zakresie ochrony przeciwpożarowej budynków;
infrastruktura sprzętowa, w tym wymagania określone między innymi w: rozporządzeniach Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych dla poszczególnych zakresów świadczonych usług, zarządzeniach Prezesa NFZ w sprawie określania warunków zawierania i realizacji umów dla poszczególnych zakresów świadczonych usług, Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki zdrowotnej w dziedzinie anestezjologii i intensywnej terapii (Dz.U. 2016 poz. 2218);
infrastruktura IT, w tym wymagania określone między innymi w: Ustawie z dn. 28.11.2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia (Dz.U. 2011 nr 113 poz. 657).

Konieczna jest również optymalizacja niezbędnych nakładów:

odtworzeniowych, w tym między innymi: niezbędnych remontów budynków, wymiany instalacji, zużytego technicznie i/lub technologicznie sprzętu oraz wyposażenia medycznego, a także sprzętu i oprogramowania IT;
rozwojowych – związanych z rozszerzeniem działalności.

Optymalizacja nakładów inwestycyjnych polega przede wszystkim na:

zaprojektowaniu tych nakładów do rzeczywistych potrzeb prowadzonej działalności – bardzo często inwestycyjne w ochronie zdrowia traktowane są jako działania mające na celu budowanie pozytywnego wizerunku lokalnych polityków i nie mające nic wspólnego z rzeczywistymi potrzebami szpitala, co w krótkim czasie prowadzi do utraty płynności finansowej szpitala i początku lub wzrostu jego zadłużania; zjawisko to miało zostać poddane kontroli i wyeliminowane poprzez nowelizację Ustawy z dnia 21 lipca 2016 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. 2016 poz. 1355), wprowadzająca zasady oceny inwestycji w ochronie zdrowia (tzw. IOWISZ) ale w myśl zapisów przedmiotowej ustawy oceny inwestycji nadal dokonują… politycy (wojewodowie i powołane przez nich zespoły);
optymalizacji źródeł finansowania nakładów (pozyskanie dotacji, pozyskanie optymalnego finansowania dłużnego, szeroko rozumiane partnerstwo publiczno-prywatne).

Warunkiem efektywnej restrukturyzacji jest połączenie narzędzi prawnych i ekonomicznych

Podsumowując należy stwierdzić, że najbardziej efektywny model restrukturyzacji podmiotów leczniczych obejmuje zarówno obszar operacyjny (biznesowy), jak i obszar prawny.

Restrukturyzacja prawna z wykorzystaniem postępowania sanacyjnego pozwala osiągnąć dwa zasadnicze cele: obniżyć poziom zobowiązań na mocy układu z wierzycielami oraz zapewnić ochronę prawną dla działań operacyjnych.

Tylko połączenie narzędzi prawnych i ekonomicznych może doprowadzić do sukcesu w postaci udanej naprawy szpitala.

Artykuł został opublikowany w serwisie portalsamorzadowy.pl w dniu 22.01.2025 r.: https://www.portalsamorzadowy.pl/ochrona-zdrowia/postepowanie-sanacyjne-sposob-na-redukcje-zadluzenia-szpitali-publicznych,517650.html

Sprawdź też:

Zapoznaj się z pozostałymi wpisami: